EBÛ BEKİR RAZİ EL-CESSÂS VE EBU İSHAK EŞ-ŞÎRÂZÎ'NİN EMİR VE NEHİY KONUSUNDAKİ GÖRÜŞLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Hiç şüphesiz emir ve nehiy usulü fıkhın en önemli konularının başında gelmektedir. Zira, konusunun gerektiği şekilde tahkik edilmesi Allah'ın kullarına olan hitabındaki maksadın anlaşılmasında önem arz etmektedir. Fıkıh Usulü ekollerinden Fukaha Mütekellimin ekolleri arasında nehyin farklılıklar bulunmaktadır. Mezhepler hatta mezheplerin kendi içlerinde farklı görüşlere rastlamak mümkündür. Bu konuda farklılıkların Emrin tanımı, sıgası, gereği ne zaman miktarda yerine getirilmesi gerektiği, emrin zıtlarına hangi hükmün bağlanıp bağlanmayacağı gibi meseleler usûl âlimleri tartışıla gelmiş konuların Hanefî âlimlerin önde gelen isimlerinden biri Ebû Bekir Razi el-Cessâs (v. 305/917)’ın el-Fusûl fi'l Usûl’u Hanefi hukuk sistematiğinde bir yere sahip eserdir. Aynı Şafiî geleneğinin temsilcilerinden İshak eş-Şîrâzî 450/1058)’nin Lüma’, Şerhü’l Lüma’ Tabsıra fî Usûli’l-Fıkh isimli eserleri de Hukuk literatüründe sahiptir. iki alimin konusundaki görüşünün belirlenmesi birbiriyle karşılaştırılması çalışmada her görüşlerinin sırasında yer gelenekten diğer alimlerin görüşlerine verilmiştir. âlimin görüşleri hem mensup oldukları mezhebin görüşlerini yansıtması açısından mezhepler içerisindeki görüşlerin aktarılması bağlamında Emir kavramları bu kavramların ihtiva ettiği alt başlıklar Cessâs Şirazî tarafından ele alınmıştır. konusunda öncelikle kapsamı emre mahsus sığa konularında görüşler öne sürülmüştür. tanımlanması hususunda dikkat çeken noktalar emreden kişinin konumu, lafzında gerekliliğin bulunması irade problemidir. Kur'ân'da sığasıyla varid tüm lafızların hakikat anlamında mı mecazen mi olarak isimlendirilmesi konusu alınan başlıklardan biridir. Yine lafzının olduğu kimlere hitap ettiği, herhangi şart, vasıf vb. kayıttan soyut olmuş hükmünün olması bunun zıddı şarta, vasfa veya zamana bağlı emredilen hükmü, getirilme zamanı, mutlak defa yapılmakla gereğinin yapılmış olacağı yoksa birden fazla yapılmaya delâlet kapsamında meselelerdendir. konulardan diğeri vakti içerisinde getirilmemesi durumunda kazasının ikinci emirden sonra mı, beklenmeksizin yapılması gerektiğidir. Yemin kefâretinde belli sıraya riâyet edilerek gereken (tertip) durumu, aynı zıhar mükellefe kendisine sunulan seçenekler arasından birini getirmesi (tahyir) istenildiğinde durumu tartışılan konulardandır. bağlanılacağı araştırıldığı zıddına bağlanacağı devamı tane çok zıddının hükmü Nehiy da birçok hususta emirle olmakla birlikte, nehye has olan, Şîrâzî 'nin değindiği meselelerin başında; Şîrâzî'ye göre sığası aksine derhal terk etmeyi sürekliliği gerektirir. ebediyen yasaklığa edilmesine etmesi bakımından görüştedir. ister muamelat alanında, isterse ibadet olsun haricî karine bulunmadıkça fesada haml savunmuştur. fukahasının çoğunluğunun görüşü görüşünü tercih ettiğini ifade Cessâs'a tek varsa, o zıddın emredilmesi anlamına Fakat var ise, bütün zıtlarının gelmez, çünkü ibahaya nedbe gerekenler olabilmektedir. Şîrâzî'de gerektiğini Cessâs'la fikirdedir. Ama ise zıtlardan yalnızca tanesi emredilmiş demektir.